Qyteti i Durresit ...

Qyteti i Durresit eshte nje nga qytetet me te lashta te Shqiperise,porti kryesor i vendit,qender industriale dhe nyje kryesore e transportit hekurudhor e automobilistik.
Shtrihet ne nje gadishull ne bregdetin e Adriatikut.Durresi u themelua ne vitin 627 p.k. si qytet nga kolonistet korinthas e korkyras ne trojet e nje vendbanimi te lashte ilir te fisit te taulanteve.Mbajti emrat ilire Epidamn dhe Dyrrah (nga ky i fundit rrjedh emri i sotem).Duke pasur nje popullsi te madhe ilire dhe shkembime me pjesen tjeter te vendit,qyteti u zhvillua shpejt dhe qysh ne shek. V p.k. kishte punishte punimi te metaleve,te qeramikes,te pelhurave e lekurave si dhe kantiere per ndertim anijesh.Durresi ishte qytet-shtet me rend skllavopronar.Deshmi e zhvillimit te tregetise jane monedhat qe ka prere.Lulezuan arkitektura dhe arti,eshte i njohur mozaiku "Bukuroshja e Durresit" (mozaiku me i lashte i zbuluar ne Shqiperi).
Pas shek.V p.k. D. fitoi pavaresine nga metropolet,zgjeroi marredheniet me Atiken e Italine e jugut,me treva te brendshme te Ballkanit,vuri ne qarkullim ne shek. III p.k. monedhen e njohur,drahmen ilire.
Me 229 p.k. kaloi ne varesi te Romes,por ruajti nje fare autonomie te brendshme;u kthye ne koloni romake,ne kohen e Augustit rreth viteve 20 p.k.Popullsia ilire fitoi peshe gjithnje e me te madhe dhe arriti te merrte funksione drejtuese,sic e deshmojne shume emra ilire,te zbuluar ne mbishkrimet.
Ne shek. I-III p.k. D. pati zhvillim te dukshem dhe u be qendra kryesore tregtare dhe porti kryesor i brigjeve lindrore te Adriatikut,u ndertuan rruge me pikenisje nga D.,biblioteka,odeone si dhe Amfiteatri i D. (sherbente per luftime gladiatoresh dhe eshte i vetmi ne Shqiperi ),termat,ujesjellesi etj.
Ne fund te shek. III p.k. D. u be qender e provinces se Epirit te Ri.
Ne shek. IV,megjithe krizen e pergjithshme te Perandorise Romake,demtimet nga termetet (v.345) D. mbeti qender e zhvilluar tregtare.
Edhe ne shek. V-VI megjithe sulmet e ostrogoteve dhe barbareve te tjere D. ishte qyteti me i rendesishem i Perandorise Bizantine ne brigjet perndimore te gadishullit ballkanik.Ne kohen e Anastasit,qe ishte nga Durresi,u ndertuan shume godina te reja,hipodromi,tre shkallet e mureve rrethuese,si dhe Bazilika e Arapajt.
Ne gjysmen e dyte te shek IX u krijua Thema e Durresit,ishte dhe qender kryepeshkopale.
Gjate shek. X-XI pesoi disa here sulme (nga bullgaret me 989-1005,nga normandet me Robert Guiskardin me 1082-1083,
kryqtaret me 1096,) normandet e dogjen me 1185;nga Venediku me 1205,qe krijoi Dukaten e D.;nga Karli i Anzhuineve me 1272,qe krijoi Mbreterine e Arberise me kryeqender ne D.;si dhe nga serbet ne fillim te shek. XIV).
Ne shek. XIV D. ishte qyteti me i madh i vendit,me rreth 25.000 banore,me tregeti e zejtari te zhvilluar.Me 1368 e mori Karl Topia,ishte qender e Principates Arbereshe.Me 1392 osmanet arriten ne dyert e qytetit,qe u la nga Gjergj Topia ne duart e Venedikut,i cili e mbajti deri me 1508.Skenderbeu e rrethoi me 1447.Pas pushtimit osman D. u rrenua,u kthye ne fshat me vetem disa dhjetera familje.
Filloi ta rimarre veten ne shek. XVII dhe u kthye ne nje qender te tranportit tranzit dhe ne skela kryesore e Shqiperise se Mesme.Termetet e kane demtuar disa here (1372,1905,1926).
Pas viteve 70 te shek. XIX qyteti u rrit ngadale,u ngriten edhe dege shoqerish te huaja tregetare e te lundrimit,u ndertuan nje mulli me avull e disa punishte.Banoret e D. moren pjese ne ngjarjet e rendesishme te Rilindjes Kombetare me 1878-1881 dhe 1910-1912.Me 21.11.1912 ne D. zbriti Ismail Qemali dhe me 26.11.1912 patriotet durrsake ngriten flamurin e pavaresise,por tri dite me pas qyteti u pushtua nga ushtrite serbe,qe u terhoqen ne maj te 1913.Me 7.3.1914 Durresi u caktua Kryeqytet dhe u shpall prefekture.Pas debimit te Princ Vidit ishte vater e kryengritjes fshatare te Shqiperise se Mesme.Me 1916 u pushtua nga ushtrite austro-hungareze dhe me 1918 nga ato italiane.Gjate 9 shekujve te fundit D. ka nderruar 33 here sundim.
Pas luftes se I Boterore,me 25.12.1918 u mbajt nje Kongres Kombetar dhe u krijua Qeveria e perkohshme e D.,e cila u rrezua si antikombetare nga Kongresi i Lushnjes ne janar 1920.Populli i D. mori pjese ne luften e Vlores (1920) dhe ne levizjen demokratike te viteve 1921-1924.Pas demtimeve nga termeti i dhjetorit 1926,u hapen disa rruge me te gjera,dhe qyteti filloi te marre,ne pjesen prane portit,pamjen te afert me te sotmen.Ne vitet 30 qyteti pati nje fare zhvillimi,nga 4700 banore me 1923 arriti me 10500 me 1938. Me 7 prill D. ishte qendra e rezistences kunder sulmit italian ku ra dhe heroi Mujo Ulqinaku.